Mantelzorg is alle zorg die mensen geven aan naasten die tijdelijk of permanent hulpbehoevend zijn om fysieke, verstandelijke of psychische aandoeningen. In het geval van bejaarden gaat dat meestal om fysieke achteruitgang of dementie. We noemen het ook enkel ‘mantelzorg’ als die een gevolg is van een persoonlijke relatie. Vrijwilligerswerk of professionele zorg vallen daar dus niet onder.

Dat betekent dat mantelzorg de verderzetting is van een vertrouwensband, vaak tussen een zorgbehoevende senior en zijn/haar kind, of tussen een zorgbehoevende senior en zijn/haar nog kwieke partner. Uiteraard kan mantelzorg voor bejaarden ook worden uitgevoerd door een ander familielid, of zelfs een vriend of een buur. Die zorg kan gebeuren in de vrije tijd, maar heel wat mantelzorgers zetten tijdelijk hun job op een lager pitje, bijvoorbeeld door deeltijds te gaan werken. Zij kunnen premies krijgen om hun inkomensverlies gedeeltelijk te compenseren.

Wat voor de bejaarde geldt, kan ook heel snel op de mantelzorger van toepassing zijn: zeker als het om een zwaar zorgbehoevende bejaarde gaat, dreig je mee in zijn of haar isolement vast te zitten. Dat kan ver gaan: ik heb genoeg mantelzorgers gekend die het huis niet meer durfden te verlaten uit angst dat er iets met de oudere zou gebeuren. Dat is niet alleen sociaal heel belastend, het knabbelt ook aan de kwaliteit van je zorg. Wat als je zelf niet zeker bent over een bepaalde handeling of beslissing bijvoorbeeld? Daarover met andere mensen ideeën kunnen uitwisselen en empathie voelen, is erg belangrijk. En dat niet enkel met professionals, maar ook met vrienden en eventueel andere mantelzorgers.

De infrastructuur thuis kan ook plots onvoldoende blijken. Trappen, een gladde douche, een te hoog bed zonder valbescherming, … Allemaal obstakels die de zorg bemoeilijken en gevaarlijk zijn voor de bejaarde.

Wil je weten hoe je de risico’s op een val minimaliseert? Dat lees je in dit artikel over valpreventie.

Een laatste belangrijk aspect is de zorgbehoevendheid van de mantelzorger zélf. Zeker wanneer je als bejaarde voor je partner zorgt, kan het zijn dat je op een bepaald moment zelf zorg nodig hebt. Op dat moment riskeer je jezelf volledig weg te cijferen, waardoor je eigen achteruitgang versnelt en je je rol niet meer kan vervullen. Dat gaat vaak gepaard met een gevoel van persoonlijk falen en bezorgdheid om het lot van je partner.

Ik put hiervoor trouwens ook uit persoonlijke ervaring. Mijn moeder heeft immers lang voor mijn vader, die aan dementie leed, gezorgd. Maar dat werd om de redenen die ik zonet opsomde, op een bepaald moment heel zwaar voor haar.

De situatie is natuurlijk anders voor elk individu, maar toch zijn er een aantal knipperlichten die je vertellen dat het licht binnenkort op rood komt te staan.

Tel bijvoorbeeld eens de uren per dag dat je nog buitenkomt op. Als die som drastisch verschilt van de situatie van vóór je mantelzorgrol – ik plak er niet graag een concreet cijfer op – dan heb je een probleem. Hetzelfde geldt voor je belangrijkste sociale contacten: ga eens na hoe lang het geleden is dat je specifieke personen, waar je tot voor kort nog regelmatig contact mee had, hebt gezien of gehoord.

Als je vaak twijfelt over beslissingen (welke medicatie moest ik nu weer geven en hoeveel? Mijn vader heeft 39 graden koorts, moet ik de dokter bellen? …), dan is dat een teken dat je niet meer vertrouwt op je eigen oordeel. En ook dat je mogelijk onvoldoende geïnformeerd wordt of kan overleggen.

Ook het gevoel van onmacht en medelijden kan lastig zijn, zeker als de zorgbehoevendheid van de bejaarde te groot wordt. Lukt het je niet meer om je moeder van het bed naar het toilet te brengen? Moet je te pas en te onpas specialisten en hulverleners inschakelen? Denk je regelmatig dat dit toch geen leven meer is, noch voor jou, noch voor haar? Ook dan is het tijd om te bekijken of je de mantelzorg wel thuis kan verderzetten.

En ten slotte, ook heel belangrijk: hoe voel je jezelf fysiek? Kan je lichaam het zelf nog wel aan?

De Caregiver Strain Index (CSI) geeft je een indicatie van de zorglast die je ervaart. Een score van 7 of meer betekent dat de mantelzorger een hoge zorglast ervaart.

Integendeel, een verhuis naar een woonzorgcentrum kan net de manier zijn om de mantelzorg voort te zetten. Er is geen enkele regel die zegt dat je er als mantelzorger alleen moet voor staan. In een rusthuis krijg je alle infrastructuur, expertise, zorg en sociale activiteit die je kan helpen bij je rol. Het verlicht bovendien ook die enorme druk van alle verantwoordelijkheid op jouw schouders.

En ook voor de senior zelf zijn er heel wat voordelen: Want hoe hecht jullie band ook is, als hij/zij enkel op jou is aangewezen, is ook dát een isolement. In een rusthuis daarentegen zijn er prikkels, activiteiten, sociale contacteren, meer ruimte, …

Het hoeft overigens niet per se zo te zijn dat de mantelzorgrol overgaat van de privé- naar de rusthuissituatie. Ik heb het ook al vaak zien gebeuren dat mensen thuis een hechte band hebben opgebouwd met een gezelschapsdame of poetsvrouw. En dan vragen ze bij de verhuis of die persoon in ons wzc een mantelzorgrol kan opnemen. Ook dat is uiteraard geen enkel probleem voor ons.

Dat zou moeten. En dat is alleszins zeker het geval in onze Armonea-voorzieningen. Je bent niet alleen welkom, we stimuleren het ook en spreken in een open dialoog samen af wie welke zorgen zal verlenen. En die rolverdeling kunnen we altijd mee laten evolueren met de noden van jezelf en de bejaarde. Je kan ook deelnemen aan onze mantelzorgpraatgroepen.

Belangrijk is dat je zelf bij je eerste bezoek voelt dat mantelzorg in het DNA van het rusthuis zit. Praat daarom eens met de directie en de medewerkers, of woon eens een mantelzorgpraatgroep bij als die er is. Dat maakt je meteen veel wijzer.

Zeker! Niet alle woonzorgcentra hebben kortverblijferkenningen, maar indien wel zijn er heel concrete toepassingen gericht op mantelzorg. We vergeten bijvoorbeeld wel eens dat mantelzorgers ook met vakantie willen gaan. Dan is een kortverblijf daarvoor ideaal. Het wzc neemt tijdelijk de zorgrol over, in nauw overleg met jou, zodat jij rustig de batterijen kan opladen. En uiteraard kan je als mantelzorger ook om andere reden tijdelijk ‘out’ zijn: een overlijden in de familie, eigen ziekte, … Ook dan is kortverblijf vaak de beste optie.

Een kortverblijf kan ook in combinatie met mantelzorg gebeuren. Meestal wanneer de bejaarde tijdelijk meer zorg nodig heeft, bijvoorbeeld bij ernstige breuken en de daaropvolgende revalidatie.

Een aantal jaren geleden hebben we ons woonzorgcentrum volledig gerenoveerd. Ik heb er toen bewust voor gekozen om vrijwel uitsluitend eenpersoonskamers te laten bouwen, omdat meer en meer residenten volledige privacy verkiezen. En voor koppels heeft dat geen nadelen, integendeel. Ook niet wanneer één van de partners de mantelzorgrol voor de andere opneemt. Ben jij als mantelzorger zelf nog prima te been? Dan raden we aan om één van de kamers in te richten als slaapkamer, en de kamer ernaast als living.

Op die kamers leef je perfect samen en kan je toch alle nodige zorg aan je partner geven. En wanneer je eigen gezondheid achteruitgaat, krijgt ieder terug zijn eigen kamer. Zo krijg ook jij de nodige zorg en kan je op de juiste momenten nog steeds je rol voor je partner vervullen.

We merken trouwens dat ook de familie van die koppels dat heel fijn vinden. Het stelt hen gerust dat indien nodig altijd gespecialiseerd personeel klaarstaat om professionele zorg te bieden.

Wzc Salve neemt overigens zelf een soort mantelzorgrol op. Vorig jaar heb ik een ‘project buurtgericht werken’ opgestart. De bedoeling daarvan is om mensen uit hun sociale thuisisolement te halen, door hen te integreren in de werking van ons wzc. Dat kan heel eenvoudig zijn: gewoon eens de krant komen lezen en een koffietje drinken kan wonderen doen. En waarom zouden we wie thuis geen tuin heeft, niet verwelkomen in onze eigen mooie tuin?

Op zoek naar een rusthuis voor een senior waar hij/zij en jij als mantelzorger alle ondersteuning krijgen die jullie nodig hebben? Neem dan contact op met onze dichtstbijzijnde voorziening.